|
|||
|
ks. Romuald Jaworski |
|||
|
|
|||
| Analiza
religijności jako relacji interpersonalnej między Bogiem i człowiekiem
pozwala dokonać nowej interpretacji specyfiki poszczególnych faz
rozwoju. Podstawą periodyzacji rozwoju religijnego są tu specyficzne
aspekty doświadczeń interpersonalnych, jakie człowiek odczuwa wobec
Boga. W interpretacji poszczególnych faz rozwoju warto uwzględniać
także podstawowe, charakterystyczne konflikty, o których mówi E. H.
Erikson. W każdej z faz rozwojowych doświadczenia egzystencjalne są inne i rozwijana jest specyficzna dyspozycja psychospołeczna. W każdej fazie obraz Boga ulega zmianie. Człowiek odkrywa stopniowo prawdę o Bogu i Jego naturze oraz relacji do człowieka. W każdej z faz człowiek potrzebuje też innego wsparcia w procesie dojrzewania. Wydaje się, że drogi życia sakramentalnego praktykowane w Kościele Katolickim są odpowiedzią na te potrzeby. Wyodrębnić można siedem charakterystycznych okresów rozwoju, które mają swoją specyfikę dotyczącą podstawowych problemów czy konfliktów charakterystycznych dla danej fazy rozwojowej oraz specyficzne pojmowanie Boga, dostosowane również do zdolności percepcyjnych charakterystycznych dla określonego wieku człowieka. W zależności od wypracowywanej dyspozycji i doświadczanych podstawowych konfliktów, fazom tym można przypisać następujące nazwy:
W fazie podstawowego zaufania, która przypada na początek życia w świecie (1 i 2 rok życia), kształtuje się ufność wobec otoczenia i przekonanie o osobistej wartości, potwierdzanej zainteresowaniem i opieką ze strony innych. W tym wieku zaspokajana potrzeba bezpieczeństwa wyzwala poczucie ładu, harmonii, uporządkowanego świata, w którym jest miejsce dla mnie. Tożsamość religijna jest tu budowana dzięki opiekuńczym gestom przekazywanym przez rodziców i opiekunów, a także dzięki informacjom dotyczącym Boga reprezentowanego przez święte obrazy czy figury, które dziecko spostrzega w otoczeniu. Komunikaty typu "Pokaż, gdzie jest Bozia" lub "Złóż rączki i podziękuj Bozi, zrób Amen" odsyłają dziecko do wyższej niż rodzice i opiekunowie rzeczywistości zapewniającej człowiekowi ochronę. W drugiej fazie - samodzielności i zasługiwania - dziecko odkrywa swoją podmiotowość i poczucie sprawczości. Wymagane przez otoczenie posłuszeństwo i wewnętrzne pragnienie uznania sprawiają, że dziecko doświadcza własnej podmiotowości i konsekwencji swoich wyborów. W obszarze religijnym ujawnia się ten typ religijności, który bywa określany jako autorytarno-moralny. Bóg jawi się tu jako ten, który wymaga, karze i nagradza. W poczuciu tożsamości w tym okresie dominuje doświadczenie posiadania własnej woli i możliwości dokonywania wyborów. W konfrontacji z wymaganiami otoczenia dziecko zaspokaja potrzebę uznania poprzez posłuszeństwo lub jego brak. W fazie trzeciej, która określona jest jako faza wspólnoty i jedności, dziecko wchodzi w relacje społeczne. Doświadcza tradycji rodzinnych, spotyka się z rówieśnikami oraz odkrywa znaczenie miłosnej relacji do Boga. Bóg jawi się tu jako Przyjaciel, a Jego miłość i zjednoczenie z Nim są odpowiedzią na główne potrzeby tego okresu życia. Faza autonomii i odpowiedzialności przypada na czas dojrzewania, adolescencji oraz okres młodzieńczy, a kończy się wejściem w dorosłe, odpowiedzialne życie. W tej fazie młodzi ludzie poszukują własnej tożsamości (Erikson), sprawdzają słuszność i zasadność swojej dotychczasowej wiary (Spranger), są bardzo wrażliwi na doświadczenie własnej wolności i poszukują osobistej, indywidualnej religijności. Potrzeba niezależności, tożsamości i znaczenia skłania ich do poszukiwania osobowej relacji z Bogiem, który jest im uczuciowo bliski, a zarazem może stać się fundamentem ich życia. Występująca we wczesnej dorosłości kolejna faza rozwoju religijnego (20-30 r.ż.), określana jako faza pośrednictwa i relacji, wiąże się z faktem odkrywania własnej misji w świecie. Wchodzący w obowiązki rodzinne i zawodowe młodzi ludzie doświadczają rozdarcia "między niebem a ziemią", mają poczucie więzi ze światem nadprzyrodzonym, a zarazem doświadczają bardzo głęboko swoich obowiązków doczesnych. W okresie dorosłości (25-50 r.ż.) towarzyszy człowiekowi troska o realizację zadań rodzinnych i zawodowych, o przekaz życia i wychowanie dzieci oraz twórczy rozwój zawodowy. Religijność tego okresu może być określona jako faza miłości oblubieńczej i rodzicielskiej. W tej fazie sprawdza się gotowość oddania siebie, wierność sobie i swoim ideałom, wierność innym osobom i wyznawanym zasadom. Przeżywane relacje wobec innych ludzi i Boga mają charakteryzować się zaangażowaniem, być płodne i życiodajne. Wejście w intymne relacje w rodzinie oraz generatywność i produktywność w pracy są drogą realizacji siebie oraz wypełnienia zadań, jakie Bóg stawia przed człowiekiem. Bóg jest tu postrzegany jako Twórca życia, Dawca miłości, płodności i inspiracji do podejmowania dobrych działań. Najwyższy poziom rozwoju religijnego osiągają ludzie zazwyczaj w okresie późnej dorosłości (40-65 lat). Tę fazę w rozwoju religijnym określić można jako fazę cierpienia i wierności. Doświadczenia życiowe, jakie są udziałem człowieka po kryzysie połowy życia, dotyczą własnych ograniczeń, porażek życiowych i trudności, poczucia upływającego czasu i nasilających się pytań eschatologicznych dotyczących celu i sensu życia. Człowiek staje wobec pytań o sens wierności i sens cierpienia. Swoim życiem daje świadectwo (martyria) uznawanym i realizowanym wartościom. Wszystkie te fazy rozwojowe mają specyficzny czas, w którym występują. Nie jest to jednak reguła bez odstępstw. Czasami bowiem może nastąpić przyspieszenie w przeżywaniu określonych doświadczeń, a czasami rozwój w danym okresie może ulec opóźnieniu. Dosyć ważne wydaje się jednak następstwo tych faz, chociaż i ono może ulec zmianom, np. w sytuacji śmiertelnej choroby nowotworowej dziecka może wystąpić dojrzałość eschatologiczna charakterystyczna dla ostatniej fazy rozwojowej. Jeśli w danej fazie rozwojowej zabraknie stymulacji lub wysiłku zorientowanego na pogłębianie osobistego życia religijnego, wówczas skutkiem takich zaniedbań czy braków mogą być zaburzenia religijności i funkcjonowania psychospołecznego. Źródło: Biuletyn SPCH nr 2(2010) |
|||
|
Eleuteria nr 88, 4/2011 |
| początek strony |