|
W
porównaniu z uśrednionym spożyciem w Regionie Europejskim Polska
plasuje się na średniej pozycji, gdyż średnie spożycie alkoholu w
przeliczeniu na czysty spirytus wynosi 8,28 litra (w 2004r.). W
przeciągu ostatnich dwóch lat spożycie alkoholu systematycznie
rośnie (w 2002r. 6,25 litra). Niepokoi wzrost spożycia
wysokoprocentowych napojów alkoholowych - zarówno w
liczbach bezwzględnych, jak i względny wzrost procentowy udziału
konsumpcji napojów spirytusowych wśród innych
napojów.
W czerwcu 2002 nastąpiła 30% obniżka podatku akcyzowego na wyroby
spirytusowe, co wywołało spadek cen napojów alkoholowych o
wysokiej zawartości czystego spirytusu. Spadek cen skutkuje wzrostem
konsumpcji napojów alkoholowych.
Biorąc pod uwagę wyraźne trendy do promowania konsumpcji napojów
alkoholowych jako nierozerwalnie związanej z sukcesem zawodowym i
społecznym, można oczekiwać w najbliższym czasie wzrostu
rozpowszechnienia problemów alkoholowych.
Przegląd polskich problemów alkoholowych należy rozpocząć od rozpowszechnienia picia alkoholu przez młodzież.
Picie alkoholu jest najbardziej rozpowszechnionym zachowaniem
ryzykownym wśród nastolatków (badania ESPAD, HBSC, Badań
Mokotowskich). W ciągu ostatnich lat utrzymywała się wzrostowa
tendencja w zakresie spożywania alkoholu, zwłaszcza piwa, przez
młodzież. Jednak wyniki badań zbliżonych do badań ESPAD z jesieni ub.
roku wskazały na zatrzymanie tendencji wzrostowej. Niepokojąca jest
tendencja do zwiększania się liczby pijących alkohol dziewcząt i
młodych kobiet. Wskaźniki spożywania alkoholu przez dziewczęta i młode
kobiety dążą do zrównania ze wskaźnikami osiąganymi przez
chłopców i młodych mężczyzn. Do pozytywnych zjawisk zaliczyć
należy odnotowanie po raz pierwszy w roku 2004 w tzw. Badaniach
Mokotowskich - prowadzonych systematycznie od początku lat 90-tych na
populacji uczniów III-klas gimnazjalnych - zmniejszenie się
wskaźników zachowań ryzykownych, m.in. wskaźników picia
alkoholu (w tym znacząco piwa). Nie zmienia to jednak faktu, że około
30% nastolatków przyznaje się do regularnego spożywania
alkoholu.
Samoniszczenie osób uzależnionych.
Populację osób uzależnionych w Polsce szacuje się na ponad
milion osób. W zakładach lecznictwa odwykowego zarejestrowanych
jest blisko 160.000 osób w zakładach stacjonarnych i ponad
58.000 osób w zakładach stacjonarnych (2003 r.). Liczba ta
znacząco wzrosła w roku 2002. W zakładach stacjonarnych przybyło około
7.500 pacjentów, a w ambulatoryjnych około 15.000.
Pierwszorazowych pacjentów było blisko 64.000 w zakładach
ambulatoryjnych i blisko 31.000 w zakładach stacjonarnych. Obniża się
średni wiek pacjenta zgłaszającego się po raz pierwszy na leczenie.
Znaczący wzrost pacjentów w porównaniu z początkiem lat
90-tych można przypisać poprawiającej się jakości i efektywności
lecznictwa odwykowego, wzrastającemu poziomowi wiedzy w społeczeństwie
dotyczącej alkoholu, ale także zwiększonej konsumpcji alkoholu.
Uzależnienie powoduje szereg poważnych szkód zdrowotnych,
ogranicza możliwości zarobkowania, przez co wpływa na pogorszenie
warunków materialnych jednostek i rodzin. Jest wysoko
skorelowane z bezrobociem, niższym statusem socjo-ekonomicznym,
niskim poziomem wykształcenia, wypadkami i przemocą interpersonalną.
Uszkodzenia zdrowia związane z nadużywaniem alkoholu.
Ryzykowne i szkodliwe picie alkoholu jest skorelowane z wieloma
poważnymi chorobami; raport WHO dotyczący zdrowia globalnego wskazuje
na około 60 chorób i urazów, których występowanie
związane jest z nadużywaniem alkoholu.
Wśród chorób występujących na tle nadużywania alkoholu
wymienić można przede wszystkim nadciśnienie tętnicze, różnego
typu nowotwory, zaburzenia psychiczne, zwłaszcza o charakterze
depresyjnym, lękowym, zaburzenia snu, różnego typu awitaminozy,
schorzenia wątroby (marskość, zapalenie, stłuszczenie) i inne.
Przyczyną uszkodzeń ciała i śmierci są wypadki komunikacyjne, przemoc
interpersonalna, utonięcia, samobójstwa.
Około 20% pacjentów podstawowej i rodzinnej opieki zdrowotnej
trafia do lekarza w związku z nadużywaniem alkoholu. Również w
opiece specjalistycznej znaczny odsetek pacjentów korzysta ze
świadczeń w związku z chorobami powstałymi na tle nadużywania alkoholu.
Poważnym problemem zdrowotnym są uszkodzenia płodu, powstałe na tle
spożywania alkoholu przez kobietę ciężarną. Badania w innych krajach
wskazują, że zespół FAS (alkoholowy zespół płodowy)
występuje częściej niż zespół Downa; w Stanach Zjednoczonych
występuje około 6 razy na 2.000 żywych urodzeń. Przeprowadzone przez
Instytut Matki i Dziecka (w 2003 r.) badania wykazały, że alkohol
podczas ciąży pije blisko 21% mieszkanek Warszawy i okolic.
Badania przeprowadzone przez PARPA wykazały, że około 33% kobiet w
Polsce przyznaje się do picia alkoholu podczas ciąży. W Polsce w roku
2005 urodziło się 368.285 dzieci. Szacując liczbę przypadków z
zespołem FAS można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że minimalna
liczba dzieci z tym zespołem urodzonych w roku 2003 to 368, a
maksymalna to 1705 (tylko w jednym roku).
Kolejnym poważnym problemem jest
sytuacja rodzin, w których występuje problem alkoholowy, w
szczególności zjawisko przemocy w rodzinie.
Zgodnie z szacunkami około półtora miliona osób dorosłych
i około 2 milionów dzieci żyje w rodzinach z problemem
alkoholowym, Jak wynika z badań Instytutu Psychologii Zdrowia PTP, co
najmniej w 2/3 z tych rodzin mniej lub bardziej regularnie dochodzi do
aktów przemocy. Nie wszystkie akty przemocy są
rejestrowane, jednak dzięki istnieniu procedury Niebieska Karta,
służącej m.in. rejestrowaniu przemocy w rodzinie, można oszacować
przynajmniej zasięg tego zjawiska. W 2004 r. podjęto ponad 91.000
interwencji w oparciu o tę procedurę. Na ponad 15.000 spraw sądowych
podjętych w związku z naruszeniem art. 207 KK (znęcanie się nad bliską
osobą) blisko 14.000 zakończyło się wyrokiem skazującym, jednak
przeważająca większość to wyroki w zawieszeniu. Gminne komisje
rozwiązywania problemów alkoholowych przeprowadziły ponad 38.000
rozmów z ofiarami przemocy.
Życie w rodzinie z problemem alkoholowym jest związane zazwyczaj
z niższym statusem socjo-ekonomicznym, chronicznym stresem,
ograniczonymi możliwościami kariery edukacyjnej i zawodowej. Kilka
milionów dorosłych Polaków żyje z tzw. Syndromem DDA
(Dorosłego Dziecka Alkoholika) powodującym utrudnione funkcjonowanie
społeczne i utrudnione przystosowanie.
Innym ważnym problemem jest naruszanie prawa przez osoby będące pod wpływem alkoholu, w tym kierujące pojazdami mechanicznymi.
W okresie styczeń - grudzień 2004 r. Policja odnotowała 362.049
podejrzanych, z czego stan trzeźwości ustalono w 279.572 przypadkach.
207.669 podejrzanych było pod wpływem alkoholu - co stanowi 57,4%
ogółu podejrzanych w wybranych kategoriach przestępstw
Na świecie wypadki drogowe są jedną z wiodących przyczyn śmiertelności.
Jeśli brać pod uwagę cały świat, to w grupie wiekowej od 5 do 29 lat
zajmują drugie miejsce wśród przyczyn śmierci, a w grupie od 30
do 44 lat - trzecie miejsce. Jedną z głównych przyczyn
wypadków, obok przekraczania prędkości i łamania innych
przepisów ruchu drogowego, jest nadużywanie alkoholu. W 2004
roku odnotowano 3.888 wypadków spowodowanych przez nietrzeźwych
kierujących. W 2004 roku odnotowano 454 osoby zabite oraz 5.353 ranne w
wypadkach spowodowanych przez nietrzeźwych kierujących. Należy tu
podkreślić, co jest pozytywnym zjawiskiem, że w Polsce mamy do
czynienia ze stałym obniżaniem się liczby śmiertelnych ofiar
wypadków samochodowych. Liczba ta w porównaniu z rokiem
2003 spadła o blisko 30. W wyniku podejmowanych w 2004 r. działań
policjanci wszystkich służb odebrali łącznie 79.537 praw jazdy, z czego
61.051 za jazdę po spożyciu alkoholu.
Kolejnym problemem związanym z obrotem alkoholem jest naruszanie prawa przez osoby handlujące alkoholem.
Administracyjne i prawne ograniczanie dostępności alkoholu,
koncesjonowanie jego produkcji i sprzedaży jest jednym z
najskuteczniejszych narzędzi ograniczania zakresu problemów
alkoholowych. Skierowano ogółem 21.409 (25.288 w 2003 roku)
wniosków o ukaranie do sądów grodzkich za naruszenie
przepisów ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w
trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Odnotowano spadek liczby placówek detalicznych i
gastronomicznych, w których oferowano napoje alkoholowe bez
zezwolenia.
Począwszy od 2002 roku następuje spadek przemycanego do Polski alkoholu.
Służby Celne wszczęły 7.012 spraw, w których przedmiotem były wyroby alkoholowe (8.119 w 2003 roku).
Sprzedaż alkoholu nieletnim.
Ogólnopolskie badania przeprowadzone w roku 2004 pokazały, że
około 85% sprzedawców sprzedaje alkohol nieletnim. Sprzedaż
alkoholu osobie nieletniej zgodnie z prawem jest przesłanką do
odebrania zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych. Mimo
wszczynania znacznej liczby tego typu postępowań nieliczne kończą się
odebraniem zezwolenia z powodu zawiłości proceduralnych. Jednak liczba
odbieranych zezwoleń z roku na rok rośnie i w roku 204 wynosiła 165
(liczba funkcjonujących zezwoleń ogółem wynosi ponad 185.000)
Pozytywnym zjawiskiem jest rosnący brak przyzwolenia społecznego dla
sprzedaży alkoholu nieletnim. Zdecydowane potępienie dla sprzedaży
nieletniemu wódki wyraziło 86% respondentów (vs. 78% w
2003 r.); podobnie dla sprzedaży wina - 77% respondentów (vs.
71% w 2003 r.), a piwa 72% respondentów (vs. 64% w 2003 r.).
Lansowanie niewłaściwych postaw wobec spożywania alkoholu.
Chodzi tu zwłaszcza o nasilenie reklamy i promocji napojów
alkoholowych. Zanotowane w 2004 roku ożywienie na rynku reklamy w
mediach elektronicznych poskutkowało również wzrostem ilości
emisji niedozwolonych prawem reklam alkoholu. Stale zwiększa się liczba
liczba spotów z reklamą piwa emitowanych w stacjach
telewizyjnych (w 2000 roku 10.942 spoty, w 2004 już
38.691). W szczególności dzieci i młodzież są
podatne na wpływ reklam. Wydaje się, że szczególnie te grupy
społeczne powinny być chronione przed wpływem reklamy.
Występowało w tym zakresie również naruszenie prawa. W radiu
odnotowano 7 przypadków (w 2003 nie zanotowano takich
przypadków) naruszenia przepisów, przy czym obok
bezpośrednich reklam wina i piwa stwierdzono również emisje
ukrytych reklam alkoholu.
Straty ekonomiczne, uszkodzenie środowiska pracy.
Straty ekonomiczne spowodowane nadużywaniem alkoholu są znaczące,
zgodnie z szacunkami WHO w krajach europejskich kształtują się na
poziomie 2-3 % produktu krajowego brutto. Ich źródłem są m.in.
koszty systemu opieki zdrowotnej, koszty wymiaru sprawiedliwości,
uszkodzenia mienia, podwyższona śmiertelność obywateli i zmniejszona
produktywność osób nadużywających alkoholu. W całej Unii
Europejskiej szacuje się te koszty na około 300 bln. euro każdego roku,
w Polsce te koszty też są znaczne. Wypadkowość w miejscu pracy związana
z nadużywaniem alkoholu znacznie się zmniejszyła. Jest to
najprawdopodobniej skorelowane nie tylko z lepsza kontrolą miejsca
pracy, ale także z obawą pracowników przed utratą zatrudnienia w
związku z bezrobociem. Alkohol jest odpowiedzialny jedynie za 0,6
% wypadków w miejscu pracy. PIP zanotowała w roku ub. jedynie
554 wypadki tego rodzaju.
|
|