Duszpasterska pomoc dzieciom i młodzieży
z rodzin alkoholowych i środowisk zagrożonych
poprzednia strona

Ks. Marek Dziewiecki, Ks. Wiesław Kondratowicz

Ze względu na rozmiar problemów i zagrożeń alkoholowych w Polsce, duszpasterska troska o wychowanie w trzeźwości powinna w sposób specjalny objąć te środowiska, które są bezpośrednio i szczególnie zagrożone w tej dziedzinie. W kraju, w którym około pięciu milionów ludzi nadużywa alkoholu i w którym szeroko rozpowszechniona jest subkultura zaburzonej postawy wobec alkoholu oraz stereotypy myślowe sprzyjające nadmiernemu piciu, niemal wszyscy młodzi są zagrożeni negatywnymi i niebezpiecznymi wpływami i wzorcami, ale niewątpliwie część dziewcząt i chłopców należy do grup szczególnego ryzyka.

Zdajemy sobie sprawę, że w każdej parafii jest duża ilość tego typu dzieci i młodzieży. Chodzi tu zwłaszcza o nastolatków z rodzin alkoholowych. Kompleksowe badania na ten temat z lat 1987-1989 wykazały, że w Polsce 38,2% dzieci i młodzieży wychowuje się w rodzinach z problemami alkoholowymi, z czego 16,9% młodych wzrasta w rodzinach nadużywających alkoholu i aż 21,3% dzieci i młodzieży posiada przynajmniej jedno z rodziców, które jest uzależnione od alkoholu. Badania z 1992 roku potwierdziły, że ok. 40% nastolatków jest świadomych, iż picie alkoholu przez domowników stanowi dla nich istotny problem. Najnowsze badania wykazują dalsze tendencje wzrostowe w tej dziedzinie. Gdy uwzględnimy, że zagrożenia alkoholowe są związane także z innymi formami zaburzeń życia rodzinnego (np. konflikty i rozpad małżeństw, kryzys wartości, zaburzenia emocjonalne itp.), to możemy przyjąć, iż ponad połowa dzieci i młodzieży należy do grupy o podwyższonym ryzyku popadnięcia w problemy alkoholowe i wymaga specjalnej troski duszpasterskiej.

Pierwszym zadaniem duszpasterza jest więc rozpoznanie sytuacji w tej dziedzinie w powierzonej sobie wspólnocie. Nie jest to łatwe, gdyż na ogół zarówno rodzice, jak i dzieci ukrywają przed innymi sygnalizowane tutaj problemy. W sposób szczególny odnosi się to właśnie do kłopotów alkoholowych. Zgłaszanie duszpasterzowi tego typu problemów bezpośrednio przez dotknięte nimi dzieci i młodzież, należy raczej do wyjątków. Duszpasterz powinien więc wykorzystywać różnorodne możliwości dotarcia do młodych, którzy żyją w zagrożonych środowiskach. Dobrą okazją jest tutaj wizyta pasterska, a także osobisty kontakt i rozmowy oraz obserwacja dzieci i młodzieży w ramach katechezy czy w ramach spotkań różnych grup formacyjnych.

Nerwowość, impulsywność, brak koncentracji, agresywność czy izolowanie się od innych - to symptomy, które stanowią dla duszpasterza ważną informację, gdyż świadczą zwykle o zaburzonym środowisku rodzinnym danego dziecka. Młodzi z tego typu środowisk przeżywają bowiem silne napięcia i niepokoje emocjonalne, mają trudności w nawiązywaniu kontaktów i więzi z innymi, mają kompleksy, są nieufni i zamknięci. Z reguły unikają też rozmów na temat sytuacji rodzinnej, a także ich własnych przeżyć. Odnotowanie tego rodzaju zachowań i postaw powinno skłaniać duszpasterza do cierpliwego przełamywania barier i uprzedzeń ze strony młodych oraz do nawiązania pogłębionego kontaktu z poszczególnymi dziećmi i młodzieżą, a także z ich rodzicami. Ułatwi to wyodrębnienie osób i środowisk szczególnie zagrożonych problemami alkoholowymi. Dobre rozeznanie skali i rodzaju zagrożeń stwarza szansę na zaplanowanie odpowiednich działań duszpasterskich.

Z natury rzeczy głównym celem pracy duszpasterskiej - także w obliczu zagrożeń alkoholowych - jest pomoc duchowa i religijna. Dzieci i młodzież z rodzin i środowisk szczególnie zagrożonych czy dotkniętych problemami alkoholowymi bardzo potrzebują tego typu pomocy. Są bowiem zwykle zaniedbane duchowo i religijnie, mają zaburzony świat wartości i wzorców społecznych, często przeżywają destrukcyjne więzi z najbliższymi i tracą zaufanie do wszystkich. Niezwykle istotna jest w tej sytuacji konsekwentna postawa życzliwości, szacunku, wczuwania się w sytuację danej rodziny, przyjazne zainteresowanie. Zachowanie takiej postawy wymaga od duszpasterza cierpliwości oraz rozumienia, iż ewentualne zachowania negatywne czy agresywne danego chłopca czy dziewczyny, np. w czasie katechezy czy liturgii, mogą być przejawem wewnętrznych niepokojów i trudności wychowanków, a nie ich złej woli. W każdym przypadku tacy wychowankowie potrzebują szczególnej bliskości i obecności kapłana. Tego rodzaju indywidualne kontakty duszpasterza z dziećmi i młodzieżą ze środowisk zagrożonych mogą z jednej strony ułatwiać im budowanie przyjaźni z Bogiem oraz korzystanie z życia sakramentalnego, a z drugiej strony mogą pomagać w przełamywaniu izolacji i poczucia niższości oraz w przezwyciężaniu szkód psychicznych, moralnych i duchowych, wyniesionych ze środowiska rodzinnego.

Bardzo owocną formą pracy duszpasterskiej z dziećmi i młodzieżą ze środowisk zagrożonych problemami alkoholowymi jest ich integracja z grupami rówieśników, którzy mogą mieć pozytywny wpływ wychowawczy i formacyjny. Szczególne szanse i zadania mają katolickie ruchy i grupy formacyjne dla dzieci i młodzieży. W tej dziedzinie warto korzystać z doświadczeń duszpasterskich Kościoła w innych regionach. Dla przykładu, w niektórych krajach Europy Zachodniej wiele parafialnych grup młodzieżowych, oprócz formowania własnych członków, stawia sobie za cel kontakt z tymi rówieśnikami, którzy sięgają po narkotyki czy nadużywają alkoholu. Młodzież z grup formacyjnych sama szuka kontaktu z rówieśnikami potrzebującymi pomocy. Kontakty te przeradzają się stopniowo w regularne spotkania i rozmowy, w czasie których młodzież dzieli się alternatywnymi wzorcami życia oraz zaprasza zagrożonych kolegów do udziału w życiu danej wspólnoty. Okazuje się, że jest to bardzo skuteczna forma pomagania młodym z zagrożonych środowisk.

Także w polskich warunkach młodzieżowe grupy formacyjne mogą odegrać istotną rolę w pomaganiu rówieśnikom zagrożonym czy też już dotkniętym problemami alkoholowymi. Są bowiem szkołą bogatszego człowieczeństwa, pomagają pozytywnie przekształcać środowisko oraz społeczną mentalność i obyczajowość. Szczególne możliwości mają tutaj młodzieżowe grupy abstynenckie, kościelne i świeckie, jak np. Bractwa Trzeźwości, Krucjata Wyzwolenia Człowieka, Ruch "Światło-Życie", ministranci, Krucjata Niepokalanej, Al-Ateen, młodzież związana z Klubami Abstynenta, harcerze, kościelne stowarzyszenia sportowe, itp.

Oddziaływanie tych grup na rówieśników ze środowisk zagrożonych problemami alkoholowymi powinno przybierać formy dostosowane do lokalnych warunków i potrzeb. Można rozpocząć od skupienia przy parafii grupy dzieci i młodzieży, która będzie się modlić o trzeźwość oraz dojrzewać do pracy apostolskiej w tej dziedzinie. Warto, by duszpasterz pomógł tym młodym w zaznajomieniu się z naturą zagrożeń i problemów alkoholowych. Będą oni mogli wtedy lepiej rozumieć i dojrzalej wspierać swoich zagrożonych rówieśników. W drugiej fazie można zachęcać młodzież z tego typu wspólnot formacyjnych do indywidualnego kontaktu z nastolatkami, którzy z różnych względów znajdują się w grupie szczególnego ryzyka. Następnie, tego rodzaju kontakty mogą przybrać szerszy wymiar i przejawiać się np. w zapraszaniu na wspólne spotkania formacyjne i modlitewne czy we wspólnym organizowaniu zajęć w ramach wolnego czasu.

Chodzi o to, by dojrzała religijnie i odpowiedzialna młodzież przenikała bezpośrednio do środowisk zagrożonych wszelkimi formami patologii społecznej. Sami zagrożeni dążą bowiem do izolacji i są zwykle także izolowani przez zewnętrzne środowisko, które w wielu sytuacjach ich nie rozumie, skazuje na porażkę lub się po prostu lęka. Trzeba przezwyciężać tego typu wzajemne bariery, gdyż właśnie ci zagrożeni najbardziej potrzebują bliskości, więzi i świadectwa ze strony młodzieży, która potrafi żyć w sposób dojrzały, wolny od uzależnień i radosny.

Rolą duszpasterza jest więc tworzenie i formowanie takich wspólnot młodych, które są nastawione nie tylko na indywidualny rozwój swoich członków, ale też na odważny kontakt apostolski z zagrożonymi i opuszczonymi rówieśnikami.

Często dzieci i młodzież z rodzin z problemami alkoholowymi potrzebują nie tylko wsparcia duchowego, ale także wszechstronnej pomocy, w tym także pomocy materialnej. Niektórzy są głodni, inni nie mają w domu warunków do odrabiania lekcji. W tego typu sytuacjach adekwatną formą pomocy jest np. organizowanie parafialnej świetlicy dla potrzebujących. Takie świetlice już działają w niektórych parafiach na terenie poszczególnych diecezji i są prowadzone przez kapłanów lub zgromadzenia zakonne, zwykle we współpracy z grupą osób świeckich. Dzieci i młodzież mogą przebywać tam codziennie przez kilka godzin. Mają warunki do odrabiania lekcji, mogą spożyć posiłek i razem spędzić wolny czas. Otrzymują ponadto wsparcie duchowe ze strony duszpasterza oraz wychowawców, rodziców, a także odpowiednio przygotowanych rówieśników czy nieco starszych kolegów. Opisywana tutaj forma pomocy w ramach świetlic parafialnych jest oczywiście tym bardziej skuteczna, im większa jest współpraca i integracja wysiłków ze strony duszpasterza, społeczności parafialnej, szkoły, a także instytucji państwowych i samorządowych.

Bardzo istotną sprawą jest także duszpasterska opieka i obecność kapłana wśród młodzieży zorganizowanej w świeckich grupach abstynenckich. Chodzi tu zwłaszcza o dzieci i młodzież z grup Al-Ateen oraz z Klubów Abstynenta. Są to młodzi, którzy wywodzą się z rodzin dotkniętych chorobą alkoholową i uczestniczą w spotkaniach tego typu grup samopomocy, aby przezwyciężać w sobie psychiczne, duchowe i społeczne skutki wzrastania wśród osób uzależnionych od alkoholu. Takich grup jest w naszym kraju coraz więcej. Coraz częściej powstają także podobne wspólnoty młodzieżowe, które są bezpośrednio związane z parafią lub z grupami katechetycznymi. Osobisty kontakt kapłana z tymi grupami pozwala na duchową i religijną pomoc ich poszczególnym członkom, a z drugiej strony, umożliwia mu skontaktowanie z tymi grupami tych młodych ludzi, którzy mają podobne problemy, ale nie wiedzą o istnieniu takiej formy pomocy lub po prostu nie mają odwagi pójść tam z własnej inicjatywy.

Reasumując powyższe analizy, należy podkreślić, że w każdej parafii i środowisku istnieje znaczna liczba dzieci i młodzieży szczególnie zagrożonych problemami alkoholowymi. Zadaniem duszpasterza jest dotarcie do nich i otoczenie odpowiednią opieką. Chodzi tutaj zarówno o osobisty kontakt duszpasterza z zagrożonymi i cierpliwe przyprowadzanie ich do Chrystusa, jak również o mobilizowanie i uwrażliwianie całej wspólnoty parafialnej na sytuację i potrzeby dzieci i młodzieży z zagrożonych środowisk. Szczególnie skuteczne okazuje się oddziaływanie duszpasterskie poprzez odpowiednio przygotowaną młodzież, która potrafi nawiązać bezpośrednie kontakty z zagrożonymi rówieśnikami i dzielić się z nimi pozytywnymi wzorcami postępowania oraz trzeźwym stylem życia. Cenne jest także tworzenie przy parafii miejsc, w których chłopcy i dziewczęta z zagrożonych środowisk mogą uczyć się dojrzałego i odpowiedzialnego stylu życia oraz budować dojrzałe i pogłębione więzi międzyludzkie.

Przedruk z: "Nowe przesłanie nadziei", pod red. M. Dziewieckiego, Warszawa 2000, s. 199-203.

Eleuteria nr 57, styczeń - marzec 2004

początek strony